महात्मा गांधी आणि जवाहरलाल नेहरू यांच्यात फरक

 महात्मा गांधी आणि जवाहरलाल नेहरू यांच्यात फरक

गांधी आणि नेहरू यांच्यात मुख्य फरक धार्मिक विषयावर होता. गांधी अध्यात्मवादी होते  तर नेहरू भौतिकवादी होते. गांधींनी धर्माला नीतिमत्ता म्हणून पाहिले तर नेहरूंनी धर्मांना एक पंथ म्हणून पाहिले  . गांधींची धर्म संकल्पना आदर्शवादी आणि  अध्यात्मवादी होती जी तत्कालीन भारतीय परिस्थितीत अक्षरशः अव्यवहार्य होती.  भारत आणि पाकिस्तानची फाळणी धर्मावर आधारित होती. म्हणून नेहरूंनी  धर्मनिरपेक्षतेचा मार्ग धरला. धर्मनिरपेक्षता ही सर्व धर्मांबद्दल तटस्थता असल्याचे नेहरूंनी निधर्मीपणाची व्याख्या केली  . म्हणजेच धर्म हा एक वैयक्तिक विषय आहे  . प्रत्येक व्यक्तीस आपल्या धर्माचे पालन करण्याचा, आपल्या धर्मासाठी उपासनास्थळ बांधण्याचा आणि आपल्या  धर्माचा समुदाय तयार करण्याचा आणि या संदर्भात राज्यात हस्तक्षेप करण्याचा अधिकार आहे. करण्याचा कोणताही अधिकार नाही. त्याच वेळी नेहरूंनी गांधींच्या 'सर्वधर्म संभवा'ला धर्मनिरपेक्षतेखाली समाविष्ट केले, ज्यावरून असे सूचित होते की सर्व धर्म राज्याच्या  दृष्टीने समान आहेत. या संदर्भात, कोणत्याही भेदभावाचा राज्यास अधिकार नाही  .

गांधी आणि नेहरू यांच्यातील दुसरा आंशिक फरक मोठा उद्योग आणि मोठ्या प्रमाणावर उत्पादनात होता  . गांधींचा त्याला विरोध होता. पण नेहरू पूर्वीच्या भारताच्या समस्यांविषयी जाणत होते  . त्याला अनेक समस्यांचा सामना करावा लागला. भारतासारख्या मोठ्या देशाच्या  लोकसंख्येच्या मूलभूत गरजा भाकरी, कपड्यांशिवाय आणि मोठ्या उद्योग व मोठ्या प्रमाणात उत्पादनांशिवाय घरे  शक्य नव्हती.त्या वेळी परिस्थिती नेहरूंना समजली  . त्याचा दृष्टीकोन वैज्ञानिक आणि वास्तववादी होता. गांधींचे धोरणे शिथिल आणि दूरगामी होती. म्हणूनच नेहरूंनी भारत निर्माण मधील पायाभूत सुविधा लक्षात घेऊन मोठ्या उद्योगांची व विस्तृत उत्पादनाची व्यवस्था केली. पण त्यांनी गांधीजींच्या सूचना पूर्णपणे नाकारल्या नाहीत. लघु उद्योगांचे धोरणही त्यांनी स्वीकारले. जरी हे लक्षात घेण्यासारखे आहे की जर नेहरूंनी लघु उद्योगांच्या विकासावर समान भर दिला असता तर भारत वेगाने वाढला असता आणि आर्थिक असमानतेसारख्या समस्या उद्भवल्या नसत्या जे सध्याच्या भारताची एक गंभीर समस्या आहे.