आम्ही प्रमुख तत्त्ववेत्ता आणि त्यांचे विचार कव्हर करण्याचा प्रयत्न करू.
प्लेटो बद्दल
अथेन्स हे जगातील पहिले खरे - आणि बहुतेक महान - तत्त्वज्ञ: प्लेटोचे घर आहे.
शहरातील प्रमुख आणि श्रीमंत कुटुंबात जन्मलेल्या प्लेटोने आपले आयुष्य एका ध्येयासाठी वाहिले: लोकांना त्याने जे म्हटले त्या स्थितीत जाण्यात मदत करणे किंवा युडायमोनिया.
याचा अर्थ जवळजवळ 'आनंद' असतो परंतु तो 'पूर्ती' च्या अगदी जवळ असतो, कारण 'आनंद' हे सतत उन्माद दर्शवितो - तर 'पूर्ती' हे मोठ्या वेदना आणि दु: खाच्या काळात अधिक अनुकूल असते - जे चांगल्या आयुष्यातही अटळ भाग असल्याचे दिसते.
लोकांना अधिक पूर्ण करण्यासाठी प्लेटोने कसा प्रस्ताव दिला? त्याच्या कामात चार केंद्रीय कल्पना उभ्या राहिल्या.
1. अजून विचार करा
प्लेटोने असे प्रस्तावित केले की आपले आयुष्य मोठ्या प्रमाणात चुकले आहे कारण आपण आपल्या योजनांबद्दल काळजीपूर्वक आणि तार्किकदृष्ट्या विचार करण्यास स्वतःला जवळजवळ कधीच देत नाही. आणि म्हणूनच आपण चुकीची मूल्ये, कारकीर्द आणि नातेसंबंध संपवतो.
प्लेटोला आपल्या मनातील सुव्यवस्था आणि सुस्पष्टता आणायची होती. ग्रीक लोकांनी ‘डोक्सा’ म्हणून ज्यांना सांगितले त्यावरून लोक किती विचार करतात, हे आपण पाहिले आणि आम्ही ‘सामान्य ज्ञान’ म्हणतो.
आणि तरीही, त्याने लिहिलेल्या छत्तीस पुस्तकांच्या वारंवार, प्लेटोने चूक, पूर्वग्रह आणि अंधश्रद्धेने ग्रस्त असा सामान्य ज्ञान दर्शविला. प्रेम, प्रसिद्धी, पैसा किंवा चांगुलपणा याबद्दल लोकप्रिय कल्पना फक्त कारणास्तव उभे राहत नाहीत.
प्लेटोने हे देखील लक्षात घेतले की लोक त्यांच्या अंतःप्रेरणा किंवा वासनांनी नेतृत्व केल्याबद्दल किती अभिमान बाळगतात (“त्यांना कसे वाटले” यापेक्षा काहीही न करता निर्णय घेण्यास उडी मारली) आणि डोळे बांधलेल्या वन्य घोड्यांच्या एका समुदायासह धोकादायकपणे खेचले जाण्याशी तुलना केली.
फ्रायड हे कबूल करण्यास आनंद झाला म्हणून प्लेटो थेरपीचा शोधकर्ता होता, त्याने आग्रह धरला की आपण आपले सर्व विचार व भावना तर्कशक्तीकडे सादर करायला शिकू.
प्लेटोने वारंवार लिहिल्याप्रमाणे तत्वज्ञानाचे सार ‘स्वत: ला जाणून घ्या’
2. अधिक शहाणपणाने प्रेम करा
नात्यातील एक महान सिद्धांतवादक म्हणजे प्लेटो.
प्रेम म्हणजे काय हे समजावून सांगण्याचा त्यांचा एक प्रयत्न म्हणजे ‘द सिम्पोजियम’. यात अगाथॉन या सुंदर कवीने दिलेल्या डिनर पार्टीची कहाणी सांगली आहे, जो आसपासच्या मित्रांच्या एका गटास खाण्यासाठी, पिण्यास आणि प्रेमाबद्दल बोलण्यास आमंत्रित करतो. प्रेम म्हणजे काय याबद्दल सर्व पाहुण्यांचे मत भिन्न आहे.
प्लेटो आपला जुना मित्र सुकरात - सर्वात उपयुक्त आणि मनोरंजक सिद्धांत - या आणि त्याच्या सर्व पुस्तकांमधील मुख्य पात्रांपैकी एक आहे. तो
हे असेच होते: जेव्हा आपण प्रेमात पडता तेव्हा खरोखर काय चालले आहे ते म्हणजे आपण दुसर्‍या व्यक्तीमध्ये काही चांगले गुणवत्ता पाहिली आहे जी आपल्याला मिळाली नाही.
जेव्हा आपण चिडता तेव्हा कदाचित ते शांत असतात; किंवा आपण सर्वत्र असताना आपण स्वत: शिस्तबद्ध आहात; किंवा ते सुज्ञ आहेत
जेव्हा आपण जिभेने बांधलेले आहात. प्रेमाची मूलभूत कल्पनाशक्ती ही आहे की या व्यक्तीच्या जवळ जाऊन आपण थोडे होऊ शकता
जसे ते आहेत. ते आपल्याला आपल्या पूर्ण क्षमतेत वाढण्यास मदत करू शकतात.
प्लेटोच्या नजरेत प्रेम हा एक प्रकारचे शिक्षण आहे: आपण एखाद्याच्याकडून त्यांच्यात सुधारणा होऊ इच्छित नसल्यास आपण खरोखर त्यांच्यावर प्रेम करू शकत नाही.
प्रेम हे दोन लोक एकत्र वाढण्याचा प्रयत्न करतात - आणि एकमेकांना असे करण्यास मदत करतात.
याचा अर्थ असा आहे की ज्या व्यक्तीने आपल्या उत्क्रांतीचा एक महत्त्वाचा भाग गमावला आहे अशा व्यक्तीसह आपण एकत्र येणे आवश्यक आहेः आपल्याकडे नसलेले सद्गुण.
आजकाल जेव्हा आपण प्रेमाचे वर्णन करतो तेव्हा एखाद्याला जसे परिपूर्ण वाटते तसे परिपूर्ण वाटते.
वादाच्या चर्चेत प्रेमी कधीकधी एकमेकांना असे म्हणतात: ‘जर तुम्ही माझ्यावर प्रेम केले असते तर तुम्ही मला बदलण्याचा प्रयत्न करणार नाही.’
प्लेटोला डायमेट्रिक उलट वाटते.
आपण खूप कमी युद्धात आणि गर्विष्ठ मार्गाने संबंध प्रविष्ठ करावेत अशी त्याची इच्छा आहे. आपण पूर्ण नाही हे आपण स्वीकारले पाहिजे आणि आपल्या प्रेमींना आम्हाला गोष्टी शिकविण्याची परवानगी दिली पाहिजे.
एका चांगल्या नात्याचा अर्थ असा आहे की आम्ही दुसर्‍या व्यक्तीवर जशी प्रेम करतो तशीच आपल्याला आवडत नाही.
याचा अर्थ त्यांचा स्वतःची एक चांगली आवृत्ती होण्यासाठी मदत करण्याचे वचन देणे - आणि यात अपरिहार्यपणे समाविष्ट असलेल्या वादळातील परिच्छेद सहन करणे - तसेच आम्हाला सुधारण्याच्या प्रयत्नांना प्रतिकार न करणे.
3. सौंदर्याचे महत्त्व
प्रत्येकजण - बर्‍यापैकी - सुंदर गोष्टी आवडतात. परंतु आम्ही त्यांच्यावरील सामर्थ्याबद्दल थोडा रहस्यमय आणि अधिक मोठ्या योजनेत हे अत्यंत महत्त्वाचे नाही असा विचार करू इच्छितो.
परंतु प्लेटोने असे प्रस्तावित केले की आपल्या आजूबाजूला कोणती घरे किंवा मंदिरे, भांडी किंवा शिल्पे आहेत याची खरोखरच महत्त्वाची आहे.
प्लेटोच्या आधी कुणीही हा प्रश्न विचारला नव्हता: आम्हाला सुंदर गोष्टी कशा आवडतात? त्याला एक आकर्षक कारण सापडले: आम्ही त्यांच्यात ‘चांगल्या’ चा भाग ओळखतो.
आम्ही बर्‍याच चांगल्या गोष्टी बनवू इच्छित आहोतः दयाळू, सौम्य, कर्णमधुर, संतुलित, शांततापूर्ण, मजबूत, प्रतिष्ठित. हे लोकांमध्ये गुण आहेत. पण वस्तूंमध्येही ते गुण आहेत.
जेव्हा आपल्याला आवश्यक असलेले गुण आपल्या जीवनात हरवल्या जातात तेव्हा आपण उत्तेजित आणि उत्साही होतो.
सुंदर वस्तूंमध्ये खरोखर महत्वाचे कार्य असते. ते आम्हाला त्यांच्या दिशेने विकसित होण्यासाठी, जसे आहेत तसे होण्यासाठी आमंत्रित करतात.
सौंदर्य आपल्या आत्म्यांना शिक्षित करू शकते.
हे असे आहे की कुरुपता देखील एक गंभीर बाब आहे, कारण ती आपल्या समोर धोकादायक आणि खराब झालेल्या वैशिष्ट्यांचे पारडे करते. हे आम्हाला त्यासारखे बनण्यास प्रोत्साहित करते: कठोर, अराजक, तेजस्वी. शहाणे, दयाळू आणि शांत असणे हे खूप कठीण आहे.
प्लेटो कलाला उपचारात्मक म्हणून पाहते: आम्हाला चांगले जीवन जगण्यास मदत करणे हे कवी आणि चित्रकारांचे (आणि आजकाल कादंबरीकार, दूरदर्शन निर्माते आणि डिझाइनर) कर्तव्य आहे.
प्लेटो कला-सेन्सॉरशिपवर विश्वास ठेवत. असे वाटते की विरोधाभास नाही. जर कलाकारांनी आम्हाला चांगल्या प्रकारे जगण्यास मदत केली तर ते दुर्दैवाने, अप्रिय दृष्टीकोन आणि कल्पनांना तितकेच प्रतिष्ठा आणि ग्लॅमर देऊ शकतात. फक्त एक कलाकार असल्याने कलाची शक्ती सुज्ञपणे वापरली जाईल याची हमी देत नाही.
म्हणूनच प्लेटोचा असा विश्वास होता की कलाकारांनी तत्वज्ञांच्या आज्ञेनुसार काम केले पाहिजे, जे त्यांना योग्य कल्पना देतील आणि त्यांना ही खात्री पटवून देणारी आणि लोकप्रिय करण्यास सांगतील.
कला एक चांगला प्रचार - किंवा जाहिराती - चांगल्यासाठी होती.
Society. समाज बदलत आहे
सरकार आणि समाज आदर्शपणे कसे असावेत याचा विचार करून प्लेटोने बराच वेळ व्यतीत केला.
तो जगातील पहिला यूटोपियन विचारवंत होता.
यात त्यांना अथेन्सच्या महान प्रतिस्पर्धी स्पार्टाने प्रेरित केले. महान सैनिक बाहेर काढण्यासाठी हे शहर आकाराचे मशीन होते. स्पार्टन्सने जे काही केले ते - त्यांनी आपल्या मुलांचे पालनपोषण कसे केले, त्यांची अर्थव्यवस्था कशी व्यवस्थित केली, त्यांचे कौतुक केले, त्यांनी सेक्स कसे केले, काय खाल्ले - हे त्या ध्येयासाठी तयार केले गेले. आणि लष्करी दृष्टिकोनातून स्पार्ता प्रचंड यशस्वी झाली.
पण ती प्लेटोची चिंता नव्हती. त्याला हे जाणून घ्यायचे होते की सैन्यशक्ती नसून युडाइमोनिया उत्पादन करण्यात समाज कसा चांगला होऊ शकेल? ते पूर्ण होण्याच्या दिशेने लोकांना विश्वासार्हतेने कशी मदत करू शकेल?
प्रजासत्ताक या त्यांच्या पुस्तकात प्लेटो अनेक बदल घडवून आणू शकतील हे ओळखतात:
0 टिप्पण्या